نام وسایل کشاورزی در قدیم وریشه شناسی آن ها و دلایل نام گذاری
کشاورزی یکی از اصلی ترین و کهن ترین فعالیت های انسانی در طول تاریخ است که با گذر زمان هم وسایل های مورد استفاده در کشاورزی تغییر یافته و مدرن شدند و هم اینکه نام های این ابزار ها اغلب بازتابی از کاربرد، شکل یا صدا های مرتبط با آن ها است که در این مقاله به بررسی نام های قدیمی وسایل کشاورزی و دلایل نام گذاری وسایل کشاورزی در قدیم میپردازیم.
چند نمونه از ابزار های اصلی و کاربردی کشاورزی در قدیم و علت نام گذاری آنها
نام وسایل کشاورزی در قدیم، کاربرد آن هارا منعکس میکنند و همینطور به دلیل اینکه صنعت هایی مثل پلاستیک سازی وجود نداشت همه ابزار ها به وسیله دست ساخته میشدند.
گاو آهن یا خیش؛ که امروزه آن را با عنوان گاه آهن میشناسیم یکی از مهم ترین اختراعات کشاورزی بشر بود و نماد قدرت و شکافتن زمین در زبان های هندی و اروپایی است. گاو آهن ریشه لاتین و انگلیسی داشته و به زبان های باستانی برمیگردد که علت نام گذاری این اسم از واژه فعل شخم زدن تشکیل شده است که از مشتقات این کلمه بوده و در فارسی ترکیب گاو که منظور همان حیوان کشنده است و آهن که جنس تیغه بوده نشان دهنده کاربرد اصلی این ابزار برای شکافتن خاک با نیروی حیوانات است.
در فرهنگ های دیگر و زبان سامی، گاو آهن نخستین و اولیه، با نام آرد شناخته میشد که به معنای شکافتن میباشد.اما جالب تر این است که در برخی مناطق خیش نماد قدرت و مردانگی بود همچنین در برخی گویش ها به تیغه تیز نیز اشاره داشت.
داس؛ حلال ماه در دستان کشاورز و در فارسی لاتین داس به معنی خمیده است و علت نامگذاری این ابزار به دلیل شکل خمیده مانندی که دارد است.در گذشته آن را به نیمه دیگر ماه تشبیه میکردد و در یونان باستان این ابزار به خاطر حرکت سریع و برش تیزی که دارد آن را پانون مینامیدند.
این وسیله نه تنها در کشاورزی بلکه در فرهنگ و اسطوره ها نیز جایگاه خاصی داشت.جالب این جاست که در بسیاری از اساطیر داس نمادی از زمان و سرنوشت بود مثلا در اساطیر یونانی، کرونوس با داسی که پدرش را از قدرت بر کنار کرده بود به تصویر کشیده میشود.در ایران باستان نیز در برخی مراسمات مذهبی از داس برای بریدن خوشه های گندم استفاده میکردند و اعتقاد داشتند که این کار باعث افزایش رزق و روزی میشود.
کجبیل؛در زبان فارسی از ترکیب دو کلمه کج به معنی خمیده و بیل که یک ابزاری برای حفاری است تشکیل شده و علت اصلی نامگذاری این ابزار به خاطر شکل تیغه ای و خمیدگی آن است، که برای حفاری خاک و وجین کردن علف های هرز مناسب بود و در زبان فارسی به وضوح به طراحی خمیدگی این ابزار اشاره دارد.امروزه بیشتر ابزار ها به صورت صنعتی ساخته میشوند که بسیار کار آمدتر و تکمیل تر از نسل های گذشته خودشان هستند مثل چنگک پلاستیکی که بر خلاف نسل گذشته خود بسیار سبک بوده و سرعت عمل را افزایش میدهد.
یوغ؛ اتحاد حیوانات برای کارهای کشاورزی که ریشه در زبان های هندی و اروپایی دارد اشاره میکند. این ابزار برای اتصال دو گاو یا حیوان بارکش استفاده میشده که مفهوم آن در زبان فارسی به معنی اتحاد یا پیوند میباشد.
چوب دست یا خرمن کوب؛ نام وسیله ای بود که برای جدا کردن دانه از کاه به کار میرفت که این وسیله در گذشته ابزاری به شکل تخته ای بود که آن را بر روی خرمن میکشیدند تا دانه ها جدا شوند و همینطور صدای کوبیدن غلات و حرکات شلاق مانند این ابزار علت اصلی نام گذاری آن بوده است.این ابزار با حرکت سریع و شلاق مانندش دانه ها را از ساقه جدا میکرد و صدای کوبیدنی که از ضربه های چوب دست به غلات به گوش میرسید یک دلیل دیگر برای نام گذاری این ابزار بوده است.
درون؛ ابزاری برای درو کردن بوده که ریشه اصلی آن از فعل درو کردن یا عمل درو کردن می‌آید که این ابزار تیغی بلند و منحنی داشت که برای بریدن ساقه های بلند غلات استفاده میشده و صدایی که از دریدن یا بریدن گیاهان ایجاد میشد دلیل اصلی نام گذاری این ابزار است.
پرکنده؛ ابزاری برای جدا سازی دانه از کاه بود که نام های تاریخی آن در فارسی( پر) به معنی جداکردن از و (کنده) به معنی چوب بود که در پراکنده سازی و جداسازی دانه ها از کاه استفاده میشود و با توجه به شکل چنگال مانندی که داشت به عمل کرد آن در پراکنده کردن مواد کمک میکرد.
هاون و دسته هاون؛ هاون در قدیم یک ابزار برای خرد کردن شناخته میشد که هاون در زبان لاتین به معنی خرد کردن بوده که علت اصلی نام گذاری این ابزار به دلیل صدایی که در هنگام کوبیدن دانه در هاون ایجاد میشد، است.
غربال؛ از تمیز کردن دانه ها تا داوری در فرهنگ مردم از این کلمه استفاده میشده که این ابزار وسیله ای برای جدا کردن دانه های مرغوب از دانه های غیر مرغوب و ضایعات بوده اما جالب اینجاست که این کلمه فقط کاربرد ابزار کشاورزی نداشته بلکه در زبان و فرهنگ عامه هم نفوذ داشته است.
نام این وسایل کشاورزی در قدیم ریشه در زبان های عربی و ایرانی داشته که به معنی الک کردن و تفکیک کردن است اما این ابزار در داستان ها و حکایت هایی که در گذشته گفته میشد حضور داشت.اصطلاح ( آدم هارا باید غربال کرد) در گذشته از این کلمه استفاده میشده که به معنی ارزیابی افراد از نظر خوب و بد بود که از کاربرد این ابزار در کشاورزی الهام شده بود.
دولچه؛ نام وسایل کشاورزی در قدیم علاوه بر این که بر اساس کاربرد انتخاب میشد در بعضی مواقع این کلمات در اشعارعاشقانه نیز استفاده میشدند.دولچه یکی از ابزار قدیمی برای حمل آب بود که در آبیاری سنتی استفاده میشده که این وسیله نوعی سطل بود و با استفاده از طناب از چاه یا قنات آب بیرون میکشیدند.
نام وسایل کشاورزی در قدیم بر اساس باور و تجربه
در گذشته زمین های کشاورزی و زراعتی تنها یک قطعه از خاک نبودند بلکه هر زمین بر اساس ویژگی های خاص خود نام میگرفتند که این نام، نشان دهنده کیفیت خاک، نوع محصول یا حتی داستانی که از گذشته بود را در دل نام خود داشت.
در گذشته دیم زار به زمینی گفته میشد که بدون آبیاری و تنها با استفاده از آب باران باعث رشد محصول خودش میشد و علت اصلی نلم گذاری این زمین به ریشه کلمه دیم برمیگردد که به معنی باران است.و همینطور زمین های کشاورزی که با نام کشت زار ما میشناسیم از ترکیب معنی تو کلمه کشت به معنی عمل کاشتن بذر و زار به معنی مکان گسترده است که نشان دهنده زمین وسیع برای کشاورزی است.
کشاورزی و نام وسایل کشاورزی در قدیم، بیش از یک حرفه است
زبان و نام گذاری در فرهنگ کشاورزی سنتی، تنها برای توصیف ابزار و فرآیند ها نبود بلکه بخشی از تاریخ و باور ها و جهان بینی های مردم آن دوران را شکل میداد.زمین های زراعی، ابزار های کشاورزی و فصل ها و آیین ها همگی تحت تاثیر این فرهنگ بودند.بررسی این مفاهیم نشان میدهد که کشاورزی در گذشته صرفا یک فعالیت اقتصادی نبوده بلکه یک سبک زندگی بود که تمام جنبه های حیات اجتماعی،مذهبی و حتی ادبیاتی را تحت تاثیر قرار میداد.
با نگاهی عمیق و دقیق به نام وسایل کشاورزی در قدیم و فرهنگ ها میتوان درک عمیقی از دنیای کشاورزان قدیم به دست آورد که در پشت هر اسم و کاری که انجام میدادند یک سنت و ریشه فرهنگی داشت و در نهایت ابزار ها و محیط کاری آن ها به بخشی از هویت فرهنگی آن ها اشاره میکرد.